Doğum Kontrol Yöntemleri (kontrasepsiyon )
Doğum kontrolü yani hastanın istemediği zaman gebe kalmamasının sağlanması ile aile planlaması beraber ele alınmalıdır. Aile planlaması; bir kadının ya da çiftin istedikleri zaman ve istedikleri kadar sağlıklı ve uygun şartlarda gebelik elde etmeleri için yapılan düzenlemelerdir. Bu nedenle gebe kalmanın istenmediği zamanlarda uygulanacak yöntem aile planlaması göz önü alınarak belirlenmelidir.
En sık başvurulan yöntem olan erkeğin ilişkide dikkat etmesi ( geri çekme yöntemi) bir kontrol yöntemi değildir ve bir çok nedenle başarısız olabilir.
Hastaların bilmesi gereken en önemli konu herhangi bir doğum kontrol yönteminin başarısız olma ihtimalinin olduğudur.
Seçilecek yöntem, ucuz, hasta için risksiz, kolay uygulanabilen, geri dönüşlü olmalıdır.
Bu nedenle şüphelenilen durumlarda mutlaka gebelik testi ve muayenesi yapılmalıdır.
En sık uygulanan yöntemler şunlardır:
Doğum kontrol hapları: Hastanın ağızdan ilaç alarak uyguladığı yöntemdir. İçinde östrojen ve progesteron vardır. Bu şekilde yumurtlamanın ve rahim içinin gebelik oluşumu zorlaştıracak şekilde değiştirilmesi amaçlanır.
Bu yöntemi kullanacak kadınlarda bazı risk faktörleri sorgulanmalıdır ve buna göre karar verilmelidir. Bu risk faktörleri :
- Yaş (35 yaşın üstünde diğer yöntemler öncelikli olmalıdır)
- Meme kanseri ( hastada ya da birinci derece yakınında meme kanseri ya da şüpheli durum varsa bu tedavi verilmemelidir)
- Sigara ( günde 5 adetten fazla ise ya da hasta aynı zamanda 35 yaşın üstünde ise önerilmez)
- Bilinen kalp damar hastalığı
- Bacaklarda pıhtı atması ya da inme gibi bir öykü veya pıhtılaşma eğilimi yapan kan hastalıkları olması
- Yatalak hastalar
- Migren (bazı migren tiplerinde ataklar artabilir, hastanın nöroloğu ile birlikte karar vermek önerilir)
- Ek ilaç kullanan hastalar ( doğum kontrol hapları psiikiyatrik ilaçlar başta olmak üzere bir çok ilaçla etkileşime girebilir)
- Bilinen ciddi karaciğer hastalığı
İlacın ekinliğinin olması için düzenli kullanılması, hasta unutmaya meyilli ise başka yönteme başvurulmalıdır.
Doğum kontrol hapları ile ilgili en sık sorulan soru , doğum kontrol hapı kullanılan hastalarda kalıcı kısırlık olup olmayacağıdır. Bu sonunun yanıtı kesin ve net olarak hayırdır. Doğum kontrol hapları bırakılınca hastanın hap kullanmadan önceki, yaşına göre mevcut olan doğurganlık durumu aynı şekilde devam eder. Kalıcı bir hasar bırakmaz .
Doğum kontrol hapı kullanıp sonra gebe kalamayan çok hasta var ??
Bunun nedeni, özellikle adet düzensizliği olan kadınlarda doğum kontrol hapının tercih edilmesi ve bu hastalarda zaten olan adet düzensizliği ve yumurtlama problemi nedeniyle ilaç bırakılınca gebe kalmanın hemen oluşamayabileceğidir.
Rahim içi araç (spiral) :
Rahim içine mekanik olarak tüpleri tıkayan bir alet yerleştirilerek spermlerin yuurtaya tüperi geçerek ulaşması engellenir.
Poliklinik şartlarında uygulanabilen kısa bir cerrahi işlemdir. Mutlaka bir kadın hastalıkları ve doğum uzmanı tarafından uygulanması önerilir.
Doğru hastaya doğru şekilde uygulanmazsa rahim delinmesi ve buna bağlı istenmeyen sonuçlar gelişebileceği gibi, kanama, ağrı ve farkında olmadan yeterli korumanın elde edilememesi olasıdır. Uygulandıktan sonra mümkünse ultrasonografi ile doğru yere yerleştirildiğinin teyit edilmesi önemlidir.
Yerleştirileceği yerde myom, polip olan ya da rahmin normal anatomik duruşu dışında olduğu durumlarda ( örneğin retrovert uterus) işlem esnasında ya da sonrasında kanama olabilir.
Rahim içi araç varken gebelik oluşmuşsa dış gebelik açışından takip edilmesi gerekir.
Kondom ( prezervatif) : Erkek tarafından kullanılan, spermin kadın üreme sistemine ulaşmasını mekanik olarak engelleyen yöntemdir. Korunma dışında faydası, cinsel temasla bulaşan hastalıkların bulaşmasını engellemesidir. En önemli problem, ilişki esnasında farkında olmadan kondomum yırtılması, delinmesidir.
Ertesi gün hapı : cinsel ilişki sonrasındaki kısa dönemde yüksek doz hormon verilip ( klasik doğum kontrol haplarında daha yüksek dozlarda) rahim içinin gebeliğe engel oluşturacak şekilde bozulması amaçlanır.
Bu yöntem ve kürtaj asla bir doğum kontrol yöntemi olarak rutin kullanılmamalıdır.